Những kí ức của tôi về những ngày áp Tết đều gắn liền với hình ảnh của cha, khi chúng tôi cùng nhau đi dẫy mả. Tôi nhớ về mùi thơm của nồi thịt kho và nồi bánh tét, với từng hạt nước mắt cay nồng lảnh lạnh mào gà. Bông thọ ngày xưa, tôi nhớ rõ là ngày còn có má – ánh mắt nhưng trái tim ấm áp.
Bây giờ, khi bước sang tuổi gần kề 60, tôi ngồi lại và ôn lại những chặng đường của cuộc đời mình. Thắp nén nhang, tôi nhìn khói nhẹ bay từng sợi trên bàn thờ, và lòng tôi tràn ngập những ký ức đẹp đẽ. Nhớ cha, nhớ má, đó là tình cảm da diết và không thể nào quên.
Dẫy mả ông bà
Kể từ khi tôi bước sang tuổi 10, hằng năm đều có một ngày đặc biệt. Sáng mùng 25 tháng Chạp, ba luôn gọi tôi theo để đến nghĩa trang gia đình, nơi chúng tôi thực hiện nghi thức dẫy mả. Ba bước đi phía trước, mang theo cuốc, trong khi tôi chỉ cầm trên tay một bịch kẹo và vài chiếc bánh in, bên cạnh đó là những pháo chuột nhỏ xíu. Tôi theo sau ba, lúp xúp, nhẹ nhàng.
Nghĩa trang của gia đình chúng tôi có khoảng mười ngôi mộ. Ba tôi sắp xếp bánh in và kẹo thèo, sau đó đốt nén nhang và khấn vái. Sau cùng, ba bảo tôi cắm nhang lên mỗi mộ. Ba sử dụng cuốc để dẫy cỏ quanh mộ, tém cỏ lên từng ngôi mộ. Nếu đất bị sụp, ba sẽ đắp thêm để mộ trở nên thẳng thắn hơn.
Khi công việc dẫy cỏ kết thúc, ba yêu cầu tôi sử dụng cây chổi làm từ nhánh trúc để quét cỏ tắp lên mộ, để mọi thứ trở nên sạch sẽ và gọn gàng. Gần cuối, ba bảo tôi đốt pháo chuột để làm cho không khí trở nên vui tươi, rồi chúng tôi cùng nhau về để sum họp và thưởng thức tết.
Ba tôi đã ra đi sau một chuỗi ngày đau ốm hơn 10 năm trước, và từ đó, trách nhiệm dẫy mả tại nghĩa trang gia đình đã thuộc về tôi. Tương tự như ba, tôi đã gọi hai con trai của mình về cùng tôi, để chúng tôi có thể tiếp tục truyền thống này. Trong quá trình dẫy cỏ, chặt cây dại và quét gom, chúng tôi cảm nhận rằng các ngôi mộ hiện nay thường được xây dựng chắc chắn, với mặt đất xung quanh lót bằng gạch men, tạo nên bức tranh tươm tất và công việc dẫy cỏ trở nên nhẹ nhàng hơn.
Món thịt kho tàu
Ngồi nhâm nhi hồi ức khi tuổi đã gần kề 60, quê hương tôi trở nên lạ thường, nhất là mùi hương quen thuộc của món thịt heo kho tàu má kho trong những ngày giáp Tết. Khi xưa, việc nuôi heo thường được thực hiện bằng cách kết hợp cám gạo với rau xanh hoặc cháo gạo hòa quyện với rau dền, rau muống, và xác củ mì. Đối với những gia đình nấu rượu, bã hèm thường được sử dụng để trộn vào thức ăn cho heo, giúp chúng ăn ngon và say mê để mau lớn. Vì thế, thịt heo từ những chú heo nuôi suốt năm luôn mang đến hương vị đậm đà, ngon miệng.
Vào sáng ngày 29 Tết, mẹ tôi thường đi chợ sớm để chọn lựa khối thịt heo khoảng 3, 4 ký. Để thực hiện món thịt kho ngon, mẹ thường chọn thịt mỡ dày và ít nạc. Sau khi rửa sạch, thịt được xắt thành miếng to, ướp gia vị để thấm đều và đặt lên bếp củi để lửa cháy riu riu.
Chờ đến khi nước dừa tươi sôi trong nồi, mẹ thêm vào khoảng chục quả trứng vịt luộc đã bóc vỏ. Nước dừa tươi làm cho hương vị của thịt heo trở nên thêm ngọt ngào, và khi ăn, không gặp cảm giác ngấy do thịt heo mỡ. Nồi thịt heo kho tàu của mẹ, đã trải qua hơn 50 năm, vẫn in sâu trong ký ức, được kho đi kho lại nhiều lần, cho đến khi thịt mềm, chín, mang lại một hương vị quen thuộc và đậm đà không thể nào quên.
Nấu bánh tét đêm 30
Khi mẹ tôi còn ở bên cạnh, những ngày mùng 28, 29 Tết luôn trở nên hối hả và ấm cúng với sự chuẩn bị nguyên vật liệu để nấu bánh tét. Lá dứa gai hoặc lá chuối được mẹ cắt từ trước và phơi nhẹ nhàng để khi gói bánh, lá không bị rách.
Nếp dẻo được mẹ gút nước vài lần để làm cho nó sạch sẽ, sau đó chế nước vắt từ rau bồ ngót giã nhuyễn và đặt trong miếng vải mùng, cho vào thúng nếp. Sau đó, mẹ xóc thúng để nếp và nước rau bồ ngót trở nên hoà quện, tạo nên một lớp nếp xanh bắt mắt khi bánh chín.
Nhân bánh tét được mẹ nấu từ thịt mỡ heo trộn đậu phộng, hạt điều, và thêm chút hành lá xắt nhuyễn. Để bánh ngon, mẹ luôn buộc lạt chặt, giúp bánh không bị nở bung khi nấu. Bánh sau khi gói xong được đặt vào nồi, đổ nước ngập bánh, đặt lên bếp lửa to. Khi nước trong nồi cạn, mẹ chế nước lạnh thêm vào, nấu khoảng 4-5 tiếng đồng hồ cho đến khi bánh chín.
Mẹ sẽ vớt bánh ra khỏi nước, để ráo nước trong thúng, sau đó treo bánh lên cao để bánh nguội. Khi bánh đã nguội, mẹ sẽ dùng lạt trúc để gỡ bánh từ đòn, sau đó cắt thành từng khoanh và đưa lên bàn thờ để cúng gia tiên. Sau nghi thức cúng, mọi người trong gia đình sẽ cùng nhau thưởng thức những chiếc bánh tết, chờ đến giờ giao thừa và đón chào năm mới.
Chưng bông vạn thọ nhớ người thân
Như một truyền thống không thể thiếu, vào ngày rằm tháng 10 âm lịch, má tôi luôn chuẩn bị kỹ lưỡng mảnh đất nhỏ trong vườn. Đất được má cuốc xới, phơi nắng, và đánh bằng tơi để trở nên xốp. Má tận tâm nhặt sạch các gốc cỏ, sẵn sàng gieo bông thọ và mào gà.
Khi hạt bông thọ và mào gà đã được gieo, hàng ngày má tôi crouch xuống tưới bằng vỉ bằng nan trúc để đất trở nên êm và không bị xói. Sự chăm sóc kỹ lưỡng của má làm cho bông thọ và mào gà phát triển rõ rệt. Sau một tháng, má nhổ cây bông thọ con và cấy mào gà vào hai lảnh riêng biệt.
Khoảng rằm tháng Chạp, cây bông thọ bắt đầu đâm nụ, trong khi bông mào gà đã nở ra chuỗi bông. Vào ngày 27, 28 Tết, má nhổ bông thọ và mào gà, đặt chúng vào giỏ đan từ trúc, rồi gánh mang ra chợ để bán trong ba ngày Tết.
Nếu bán được hết bông thọ, má tôi sẽ dành phần thu nhập đó để mua cho tôi chiếc áo mới hoặc đôi dép mới cùng vài ký thịt heo để chuẩn bị cho bữa ăn tết gia đình. Mỗi năm, dù bán được nhiều hay ít, má tôi vẫn chọn mỗi loại hai cây đẹp nhất để đặt vào chậu kiểng, và trang trí bên ngoài bằng miếng giấy hồng vuông, tạo nên một hình ảnh trang trí cho nhà chưng.
Má thường nói: “Ngày tết, ai cũng thích nhìn thấy những chậu bông thọ và mào gà, mong được sự bảo trợ của ông bà tổ tiên và sự hòa hợp của trời đất. Sắc vàng của bông thọ và đỏ của mào gà làm cho không khí trở nên ấm cúng và bình yên.”
Mỗi chiều 30 Tết, khi má đã không còn bên tôi, tôi vẫn tiếp tục chuẩn bị bông thọ để trang trí trước nhà, giống như thói quen từ khi má còn sống. Bông thọ cũng được chưng bày trên bàn thờ gia tiên, nhắc nhở về những kỷ niệm da diết với má. Tôi thắp nén nhang, đưa khói lên trời, lòng tràn ngập niềm nhớ thương.